IKONA ŚW. MIKOŁAJ
D O K U M E N T A C J A K O N S E R W A T O R S K A
1. KARTA TYTUŁOWA
A.Identyfikacja obieku
– ikona ,,Św. Mikołaj”, tempera na drewnie, złocenia płatkowe i proszkowe
– autor nieznany, związany z ośrodkiem malowania ikon na Uralu
– czas powstania XVIII w.
- wymiary: wysokość - 71,5 cm
szerokość - 56,8 cm
grubość - 2,8 cm
- miejsce przechowywania obiektu: kaplica klasztorna w Wojnowie
- właściciel:osoba prywatna
B.Dane dotyczące konserwacji
- zleceniodawca:właściciel
- wykonawca: Grażyna Dzisko-Wadas
C.Dane dotyczące konserwacji
Opisowa: stron A 4
Fotograficzna: przed konserwacją: fot. kol.
w trakcie konserwacji: fot. kol.
po konserwacji: fot. kol.
D.Krótki opis prac konserwatorskich
1.Wykonanie wstępnej dokumentacji obiektu opisowej i fotograficznej;
2.Zabezpieczenie warstwy malarskiej.
3. Oczyszczenie odwrocia
4.Prace stolarskie- sklejenie desek, wstawienie fleka
5.Dezynsekcja i dezynfekcja
6. Podklejenie i wyrównanie zaprawy i warstwy malarskiej.
7.Wykonanie próby rozpuszczalności opalenia olify i zabrudzeń.
8.Usunięcie opalonej olify i wtórnych uzupełnień warstwy malarskiej
9.Oczyszczenie warstwy malarskiej i złoceń.
10.Uzupełnienie ubytków zaprawy i ich opracowanie.
11. Położenie werniksu pośredniego na lico.
12.Uzupełnienie ubytków warstwy malarskiej i laserunków złoceń
13.Scalenie warstwy malarskiej i pozostawionych historycznych uzupełnień złoceń
14. Położenie werniksu końcowego.
15.Wykonanie końcowej dokumentacji
Czas trwania prac -2015r
Wykonała: mgr Grażyna Dzisko - Wadas
2. OPIS INWENTARYZACYJNY OBIEKTU
A. Przed konserwacją
Obiekt jest ikoną namiestną, namalowaną farbami temperowymi na deskach lipowych, z kowczegiem. Czas powstania XVIII wiek, autor nieznany, wywodzący się z rosyjskiej pracowni malowania ikon na Uralu. Wskazuje na to stylistyka ikony – sposób opracowania postaci i twarzy, modelunek twarzy i rąk, ich kolorystyka, ornament kwiatowy szat, laserunki szat, kolorystyka pola i filionek,
Ikona jest własnościąosoby prywatnej i jest przechowywana w kaplicy klasztornej.
Jest to ikona z półpostaciowym wizerunkiem Św. Mikołaja Cudotwórcy, w ujęciu frontalnym, ukazanym jako dojrzały mężczyzna, z krótką siwą brodą, trzymający w lewej ręce, poprzez tkaninę, otwartą księgę, prawa ukazana w geście błogosławieństwa. Święty ubrany jest w złoty z czerwonym kreskowaniem felonion, ozdobiony wiązkami niebieskich i różowych kwiatków, oraz złoty omoforion z krzyżami. Po bokach ciemnozielone okrągłe medaliony, z ornamentem falbankowym na krawędziach, z wizerunkiem Matki Boskiej, trzymającej omoforion, po prawej stronie, po lewej błogosławiącego Chrystusa. Tło kowczegu i nimb złote, obramienie rozbielona ochra.
Filionki w kolorze czerwieni i niebieskiej azurytowej, fragmentarycznie w kolorze sieny palonej. Napisy określające w kolorze czerwieni. Kolorystyka ikony jest ciemna, mało czytelna, lico pokryte jest spieczoną, nierówno położoną warstwą olify tworzącą czarne grudki.
B. Po konserwacji
Po oczyszczeniu kolorystyka ikony zmieniła się. Usunięto silne zabrudzenia i ciemnobrązową, spieczoną olifę, oraz wtórne uzupełnienia warstwy malarskiej tła: na ubytkach w górnej części, w miejscu łączenia desek, oraz na filionkach na wtórnych kitach.
Pozostawiono pas złoceń wykonanych złotem proszkowym wokół głowy i dłoni. Przy uzupełnianiu ubytków warstwy malarskiej zastosowano retusz lokalny.
3. HISTORIA OBIEKTU
Ikona została przywieziona z Rosji, prawdopodobnie z Moskwy, z Cmentarza Prieobrażeńskiego, jako dar dla nowopowstającego klasztoru staroobrzędowców w Wojnowie w poł. XIX wieku.
4. BUDOWA TECHNOLOGICZNA OBIEKT
A .Technika wykonania
Podobrazie wykonane z dwóch desek sklejonych stycznie, o szerokości 17 -18 cm i 38,4 cm. Dwa wpusty na równoległe szpongi, wycięte w jaskółczy ogon :górny o szerokości 4- 6 cm, dolny o szerokości 5- 4 cm, oba o głębokości ok. 1,0 cm. Oddalone od równoległych do nich krawędzi górnej 13.5 -14 cm i dolnej o 13,5 cm. Dobrze zachowane szpongi o profilowanych krawędziach, o szerokości dopasowanej do otworów. Kowczeg wycięto w licu do głębokości 2 -3 mm; jego krawędzie oddalone są od krawędzi ikony: od górnej 11 , i dolnej 10,5. cm, od lewej strony ok. 8 cm i prawej strony ok. 8,5 cm
Warstwę zaprawy w kolorze beżowym założono grubo i równo na całej powierzchni. Na drewnie naklejona powłoka o płóciennym splocie.
Ikona namalowana jest farbami temperowymi ze złoceniami, płatkowymi i proszkowymi, z laserukami . Farby położone są grubo, techniką pławu. Najwyższe światła położone są białą farbą -dwiżkami.
B.Identyfikacja materiałów
- materiały pierwotne: podobrazie: deski lipowe;
grunt: kredowo-klejowy; farby: tempera, folia złota, złoto proszkowe
-materiały wtórne (użyte podczas konserwacji): alkohol etylowy (Polmos), aceton,woda amoniakalna (Zakłady Azotowe S.A.Tarnów),dimetyloformamid, octan amylu (prod.:POCh – Gliwice), Conrad 2000 (,,Arte”, Polska), woda destylowana, polioctanwinylu ( Vinavil CpA), Italstucco (F. F olladom- Milano), benzyna lakowa (Beckers i Shell), farby olejne (prod. Maimeri, Italy ), werniks retuszerski (prod. Talens, Holland) werniks satynowy końcowy (prod.Talens, Holland), mikstion (prod.:Talens, Holland), złoto płatkowe, wosk mikrokrystaliczny(Cosmoloid )
5. OPIS WARUNKÓW PRZECHOWYWANIA OBIEKTU PRZED KONSERWACJĄ
Obiekt przechowywano przed konserwacją w warunkach nieogrzewanego obiektu sakralnego
6. STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ OBIEKTU
Ikona wykonana została w profesjonalnej pracowni ikon. Była co najmniej dwukrotnie poddawana zabiegom konserwatorskim, występują uzupełnienia zaprawy : kredowo-woskowe i woskowe, oraz dwa różne kolorystycznie uzupełnienia warstwy malarskiej w miejscu łączenia desek: siena naturalna i ugier. Podobrazie ikony pęknięte wzdłuż sklejenia, z szeroką szparą. Drewno zachowane dobrze, z nielicznymi otworami po owadach. Szpongi z profilowanymi brzegami, dwoma wzdłużnymi nacięciami, zachowane dobrze. Odwrocie pokryte grubą warstwą wosku. Zaprawa powtarzająca uszkodzenia podobrazia, z pionowym pęknięciem. Na grubej warstwie gruntu widoczne spękania powstałe z upływem czasu. Ubytki zaprawy do drewna, na krawędziach. W wielu miejscach drobne ubytki zaprawy. Wokół nimbu dziurki po gwoździach.
Warstwa malarska i złocenia silnie zabrudzone, mało czytelne, pokryte spieczoną, grubą, nierówno położoną warstwą olify, powtarzająca uszkodzenia pozostałych warstw . Wizerunek świętego został namalowany na wcześniej wykonanym tle, wokół postaci obramienie, nierównej szerokości, złocone złotem proszkowym. Bardzo liczne drobne ubytki warstwy malarskiej i rozlegle laserunków.
7. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
A. Wnioski i założenia konserwatorskie
Obiekt powinien powrócić do pierwotnej przestrzeni kulturowej, jako jedna z ikon III rzędu ikonostasu. Należy przywrócić jej wygląd z okresu namalowania wizerunku postaci, na wcześniej wykonanym tle, wraz z obramieniem wykonanym złotem proszkowym, z uwagi na prawdopodobieństwo śladowego zachowania warstwy wcześniejszej, poprzez usunięcie spieczonego, ciemnego nawarstwienia powierzchniowego. Należy uzupełnić ubytki warstwy malarskiej i laserunków poprzez lokalne scalenie plam barwnych, wykonać rekonstrukcje form geometrycznych, których kontynuacja kształtów jest oczywista.
B. Program prac konserwatorskich
1.Wykonanie wstępnej dokumentacji obiektu opisowej i fotograficznej;
2.Zabezpieczenie warstwy malarskiej bibułką japońską.
3. Oczyszczenie odwrocia, mechanicznie usunięcie wosku
4.Prace stolarskie- sklejenie desek, wstawienie fleka
5.Dezynsekcja i dezynfekcja poprzez iniekcje i pędzlowanie
6. Usunięcie wtórnej zaprawy woskowej i części kredowo-klejowej
7. Podklejenie i wyrównanie zaprawy i warstwy malarskiej ( POW).
8.Wykonanie próby rozpuszczalności opalenia olify i zabrudzeń(alkohol etylowy, woda amoniakalna, DMF, Conrad 2000 ).
9.Usunięcie opalonej olify i wtórnych uzupełnień warstwy malarskiej
10.Oczyszczenie warstwy malarskiej i złoceń( DMF, benzyna lakowa), doczyszczenie mechanicznie.
11.Uzupełnienie ubytków zaprawy kitem kredowo-klejowym i ich opracowanie.
12. Uzupełnienie ubytków złoceń – położenie złota płatkowego, proszkowego i scalenie.
13. Położenie werniksu pośredniego na lico ( werniks retuszerski).
14.Uzupełnienie ubytków warstwy malarskiej- punktowanie scalające, rekonstrukcja brakujących fragmentów i laserunków złoceń
15.Scalenie pozostawionych historycznych uzupełnień złoceń
16. Położenie werniksu końcowego.
17. Położenie wosku mikrokrystalicznego
18.Wykonanie końcowej dokumentacji
8. PRZEBIEG PRAC KONSERWATORSKICH
Wykonano fotografie ikony przed konserwacją. Opisano stan zachowania. Po zabezpieczeniu warstwy malarskiej oczyszczono odwrocie. Usunięto wtórnie położony wosk mechanicznie i chemicznie terpentyną. Wykonano prace stolarskie wklejając pionowy flek. Wykonano dezynfekcję i dezynsekcję poprzez iniekcje i pędzlowanie. Wykonano próby rozpuszczalności zabrudzeń i spieczonej olify przy pomocy, kolejno: DMF, alkohol etylowy, alkohol+ woda amoniakalna, DMF, Conrad 2000+ woda 1:1. Najlepsze efekty uzyskano przy zastosowaniu pierwszego odczynnika, a więc tak usunięto spieczone nawarstwienie, doczyszczając mechanicznie. Po usunięciu spieczenia oczyszczono lico ikony, stosując Conrad 2000. Zastosowano rozpuszczalniki w stężeniach: 5:1,7:1, 10:1,15:1 . Każde działanie rozpuszczalnikiem przerywano stosując benzyną lakową. Pozostawiono część wtórnych uzupełnień zaprawy kredowo-klejowej wzmacniając je. Usunięto wtórne zaprawy woskowe. Uzupełniono ubytki warstwy zaprawy kitem kredowo-klejowym i opracowano je (Italstucco). Złocenia uzupełniono stosując technikę pozłoty na pulment i wykonano niezachowane laserunki transparentnymi farbami olejnymi. Położono na lico ikony werniks pośredni za pomocą pędzla. Uzupełniono ubytki warstwy malarskiej wykonując retusz naśladowczy za pomocą farb temperowych i olejno- żywicznych. Na lico ikony położono werniks końcowy za pomocą pędzla i wosk mikrokrystaliczny.
9. ZALECENIA DLA UŻYTKOWNIKA
Ikonę należy przechowywać w stabilnych warunkach klimatycznych: RH ok.50-60% i temp. ok. 10-15˚C.